Trạng thái của tâm là hỷ, nộ, ai, ái, ố, lạc, dục (vui, giận, buồn, thương, ghét, mừng, muốn) là bảy thứ tình cảm của con người. Bảy thứ tình cảm này phát sinh ra hạnh phúc hay khổ đau. Hạnh phúc khi chúng ta đạt được những gì chúng ta mong muốn, ưa thích hay mong cầu; còn bất hạnh hay khổ đau khi ta bị vướng vào những rắc rối, những trắc trở, hay ước mong không đạt thành, từ đó tâm khởi phát những ưu phiền thông qua nhiều trạng thái như suy nghĩ tiêu cực, sinh khởi những niệm tưởng sầu bi, ảo não.

 

Vậy hạnh phúc hay khổ đau do tâm tạo tác, tâm làm chủ. Nên trần gian nói là khổ thì cũng do tâm khởi khổ mà có khổ, nói trần gian vui thì cũng do tâm khởi vui mà có vui. Nên giải thoát không đâu xa, chính ngay nơi tâm mà bình tâm, ngay nơi lòng mà an vị, ngay nơi tánh mà an nhiên, ngay nơi pháp mà bình đẳng, ngay nơi đạo mà xuất thế đạo.

 

Để có cuộc sống an nhiên và vui vẻ trong hiện tại và an ổn về sau thì ngay nơi tâm đối với mọi sự, mọi việc không khởi chấp. Không khởi chấp là nơi sự hay việc đó bằng cái nhìn chánh niệm hay ý nghĩ chơn chánh mà khởi làm. Dù cho sự hay việc có gian nan, có vất vả hay khổ đau phiền muộn thì bằng cái tâm buông xả, cái tâm vị tha, cái tâm chánh trực mà đối diện để vượt qua. Như nhà thiền có câu: “Khổ vui như giấc mộng”, vậy mộng là ảo hay thật? Nếu nói ảo thì tại sao lại có khổ có vui hiện hữu nơi tâm ta, mà nói thật thì khi nhìn lại tìm nó, nó cũng chẳng thật hiện hữu mà do giả danh giả hợp, do duyên mà thành, do tâm bám chấp nơi pháp mà có khởi hay không khởi.

 

Vậy cùng nhìn nhận một sự việc, có hai người cùng làm việc bổ củi, một người thì yêu thích công việc và làm hăng say không biết mệt. Còn một người thì thấy nó nặng nề, không thích nên làm việc uể oải và trong trạng thái buồn chán. Vậy cũng một tính chất công việc mà có người yêu thích thì làm việc hăng say, một người thì do không yêu thích nên sinh tâm buồn chán. Từ đó cho thấy tuy cùng một sự, một việc mà tâm khởi khác thì lại có kết quả khác nhau, và hạnh phúc hay đau khổ, vui hay buồn, an nhiên hay bất an đều do cái tâm cái niệm cái ý mà tạo tác khởi ra.

 

Vậy, để có cuộc sống hạnh phúc thì nơi tâm hãy buông xả ý niệm tà vạy, không tốt, phân biệt. Để tâm không còn ngã kiến, tư kiến, ngã năng hay ngã sở mà từ đó tâm được an nhiên. Tâm an nhiên là gốc đạo, là nơi sản sinh ra muôn pháp. Pháp chánh, pháp lành là thiện pháp của tâm. Nếu chỉ cần khởi tà tâm, ý niệm không tốt, bất lương thì lại là nơi sản sinh muôn pháp tà đạo, bất chánh là ác pháp. Để tâm luôn an nhiên và pháp luôn là thiện pháp thì người tu nên ngoài an nhiên nơi cõi pháp, trong an định nơi cõi tâm, ý niệm luôn chơn chánh, thân khẩu ý hãy thiện lành thì có ở nơi đâu hay làm gì cũng có sự an vui yên ổn trong cõi đời trần gian này.

 

Đạo là tâm an nhiên, và tâm an nhiên tạo muôn nết hạnh phước lành. Hãy kiến tạo nơi tâm mình một cõi tịnh độ nơi trần thế, đem tâm mình hòa với tâm của mọi chúng sanh không phân biệt quốc gia, tôn giáo, không phân biệt địa vị khổ sang, không phân biệt thành phần xã hội hay tín ngưỡng, không phân biệt hình tướng, tướng trạng mà trải lòng khắp tất cả. Hãy cầu nguyện cho những người đã mất hay nạn tai, hay chung tay giúp đỡ những mảnh đời bất hạnh hơn mình, và đạo càng sâu là hành đạo càng rộng khắp, giúp người giúp đời chứ không phải chỉ cầu mong an ổn cho chính bản thân mình. Nếu vì bản thân mình thì đạo bị bó hẹp trong cái tâm vị kỷ, cái tâm không rộng mở, vô hình trung làm cho đạo không là đạo, mà đạo là sự rộng mở của tâm hồn, đạo không phân biệt, đạo là không ngưng trệ.

 

Nên trong cuộc đời vô thường không chắc thật, sớm còn tối mất mà sống sao cho xứng đáng, sống sao cho tốt, để ngõ hầu tiến tu về nơi giải thoát, an nhiên, không uổng phí những năm tháng nơi trần gian này. Và hạnh phúc hay đau khổ chỉ là khác cách nhìn, cách chấp nhận hay cách ứng xử của tâm với pháp trần mà thôi.