1. Vu Lan – Mùa tri ân cha mẹ và cội nguồn 

Trong tâm thức người Việt, tháng Bảy âm lịch là mùa trở về – mùa để tưởng nhớ công sinh thành của cha mẹ và tri ân cội nguồn tổ tiên. Người ta gọi đó là Mùa Vu Lan Báo Hiếu, một mùa lễ quan trọng bắt nguồn từ Phật giáo nhưng đã trở thành nét đẹp văn hóa chung của dân tộc. 

Với người con Phật, Vu Lan là dịp tụng kinh, cúng dường, phóng sinh, làm việc thiện để hồi hướng công đức cho cha mẹ hiện tiền được bình an, cha mẹ nhiều đời được siêu thoát. Với cộng đồng, Vu Lan là lời nhắc nhở: “Uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ kẻ trồng cây” – sống sao cho xứng đáng với tình thương vô bờ của đấng sinh thành.

2. Nguồn gốc lễ Vu Lan trong Phật giáo – Câu chuyện Tôn giả Mục Kiền Liên cứu mẹ

Nguồn gốc Vu Lan xuất phát từ Kinh Vu Lan Bồn trong Phật giáo. Câu chuyện kể rằng, Tôn giả Mục Kiền Liên – vị đệ tử thần thông bậc nhất của Đức Phật – thấy mẹ mình sau khi mất bị đọa làm ngạ quỷ, đói khát khổ đau. Thương mẹ, Ngài dùng thần thông dâng cơm, nhưng cơm hóa thành lửa đỏ, mẹ vẫn không thể ăn được. 

Đau đớn, Mục Kiền Liên tìm đến Đức Phật để thưa hỏi. Đức Phật dạy rằng: để cứu cha mẹ thoát khổ, cần nương nhờ sức mạnh của chư Tăng – những bậc tu hành thanh tịnh, đầy đủ công đức. Ngày rằm tháng Bảy, sau mùa an cư kiết hạ, Ngài hãy sắm lễ cúng dường Tam Bảo. Nhờ thần lực của mười phương tăng tập trung trong ngày tự tứ, giúp mẹ Mục Kiền Liên được giải thoát. 

Từ đó, lễ Vu Lan ra đời. Đây không chỉ là ngày tưởng nhớ và cầu nguyện cho cha mẹ đã khuất, mà còn là lời nhắc nhở mỗi người: hãy trân trọng từng giây phút còn có cha mẹ bên đời, chăm sóc, hiếu kính và yêu thương khi còn kịp.

3. Vu Lan trong văn hóa Việt Nam – Nét đẹp hiếu kính và nhân ái

Tại Việt Nam, Vu Lan đã hòa quyện cùng truyền thống hiếu kính và thờ cúng tổ tiên. Từ thành thị đến thôn quê, ngày rằm tháng Bảy đều rộn ràng các hoạt động: tụng kinh Vu Lan, nghe pháp thoại về đạo hiếu, tổ chức lễ cài bông hồng, cúng chư hương linh, bố thí cô hồn. 

Đặc biệt, nghi thức “Bông hồng cài áo” do Thiền sư Thích Nhất Hạnh khởi xướng, đã trở thành biểu tượng cảm xúc sâu sắc: 

• Bông hồng đỏ cho ai còn cha mẹ – nhắc ta biết trân trọng từng phút giây, chăm lo, hiếu dưỡng cha mẹ. 
• Bông hồng trắng cho ai đã mất cha mẹ – gợi nhớ tình thương vô hạn và khuyến khích sống và làm nhiều việc lành để đem những công đức từ những việc làm tốt đó hồi hướng cho cha mẹ được thác sinh vào những cảnh giới tốt lành. 

Ngày nay, Vu Lan còn lan tỏa bằng những hoạt động thiện nguyện: thăm nghĩa trang liệt sĩ, chăm sóc người già neo đơn, giúp đỡ trẻ mồ côi, phát cơm từ thiện, thả đèn hoa đăng… Từ chốn thiền môn cho đến đời sống xã hội, Vu Lan trở thành một mùa yêu thương, mùa nhân ái kết nối đạo và đời, cá nhân và cộng đồng.

Lễ Vu Lan bắt nguồn từ câu chuyện Tôn giả Mục Kiền Liên, nhưng ý nghĩa đã vượt xa khỏi phạm vi tôn giáo. Đó là mùa hiếu hạnh để mỗi người nhìn lại mình: khi cha mẹ còn sống thì phụng dưỡng, khi cha mẹ đã khuất thì tưởng nhớ và hồi hướng. Đồng thời, mở rộng tấm lòng từ bi đến cộng đồng, gieo hạt yêu thương để cuộc sống chung tốt đẹp hơn. Vu Lan chính là mùa để mỗi người con trở về – về với cha mẹ, về với tổ tiên, và về với cội nguồn của chính tâm mình.

Nguồn tham khảo: 

• Kinh Vu Lan Bồn (dịch: Thích Minh Châu, NXB Tôn Giáo)
• Thích Nhật Từ, Đạo hiếu trong đạo Phật và truyền thống Vu Lan, NXB Hồng Đức  
• Trang Giáo hội Phật giáo Việt Nam: phatgiao.org.vn
• Báo Giác Ngộ Online: giacngo.vn
• Video về Vu Lan Báo Hiếu của Thầy Thích Minh Thuần - Ban Văn hóa Trung ương