BÌNH TĨNH TRUỚC SỰ KHEN CHÊ
Có thể nói khen và chê là hai phạm trù thuộc cảm xúc tương phản, luôn luôn làm dao động nội tâm chúng ta, kích thích sự hưng phấn hay ức chế, đem lại sự an lạc hay phiền não, có lợi hay bất lợi, là tuỳ thuộc cả hai đối tượng “trao và nhận”. Hãy coi lời khen ngợi và chỉ trích là như nhau.
Đã là con người không ai muốn mình là trò hề, là con rối trong mắt người khác. Một lời chỉ trích không có gì để lên án, nếu nó được góp ý với thái độ chân thành và không gian phù hợp. Nhưng vì cái tôi, cái ngã của chúng ta quá lớn nên khó chấp nhận lời góp ý từ người xung quanh.Nếu được khen hẳn nhiên chúng ta sẽ đón nhận với thái độ vui mừng, hớn hở, sung sướng tuy nhiên không phải lời khen nào cũng đúng và đáng để hãnh diện nếu nó không kèm theo một hành động cụ thể tương thích.
Tâm lý chung của con người là thích được khen hơn là chê, vì nghe những lời khen dễ hơn, lọt tai hơn, cảm xúc thăng hoa hơn, v.v… nhưng sống ở cõi Ta bà này, làm sao ta có thể luôn luôn đúng, vì thế nó phải có đúng có sai, có công bằng và thiếu công bằng, có ưu thì phải có khuyết, có khen ắt phải có chê.
Nhưng chê thế nào, cách chê người khác ra sao đó là một điều khó. Khen chê cũng là một nghệ thuật. Người chê được ví von như một nghệ sĩ biểu diễn trong bóng đêm nhưng bắt buộc phải truyền tải được cái hồn cho khán giả, như vậy có nghĩa là gì? Người chê phải có một trải nghiệm sâu sắc, kiến thức uyên thâm, giao tiếp tốt, hiểu lòng người, đặc biệt phải có cái tâm “thẳng” không cong quẹo. Có như vậy thì mới chê đúng, khen đúng đối tượng. Còn người bị phê phán giống như một người thợ mới vào nghề, làm thế nào để chứng tỏ khả năng, năng lực làm việc, bản lĩnh trong mọi tình huống, để đón nhận tất cả những gì đang diễn ra bên ngoài với vô vàn những điều không như ý muốn.
Chúng ta cùng nhau quay lại thời Đức Phật còn tại thế. Một hôm, Đức Phật và chúng Tỳ kheo đi trên con đường giữa Ratãgahã và Nalandã. Ði sau là tu sĩ ngoại đạo Suppiyo và một đệ tử là Brahmadatta. Suppiyo dùng vô số phương tiện hủy báng Phật, hủy báng Pháp, hủy báng Tăng. Trái lại, thanh niên Brahmadatta dùng vô số phương tiện tán thán Phật, tán thán Pháp, tán thán Tăng.
Khi đêm vừa tàn, chúng Tỳ kheo đem sự việc trên bàn luận với nhau. Ðức Phật đi đến, sau khi biết tự sự Ngài dạy rằng:
“Này các Tỳ kheo, nếu có người hủy báng ta, hủy báng Pháp, hủy báng Tăng, các ngươi chớ vì vậy sanh lòng căm phẩn, tức tối, tâm sinh phiền muộn…”
“Này các Tỳ kheo, nếu có người tán thán ta, tán thán Pháp, tán thán Tăng, thời các ngươi không nên hoan hỷ, khoái trá, tâm không nên thích thú…”
Tại sao Đức Phật lại dạy chúng Tỳ kheo như thế, vì Ngài cho rằng khi bị chê trách thì tức giận, buồn phiền, khi được khen ngợi thì vui sướng tột độ, như vậy đều có hại, và không biết chính xác được lời nói của những kẻ ấy đúng hay sai sự thật.
Theo phản xạ tự nhiên của con người, nếu như bị tấn công thì phải chống trả bằng mọi cách, coi đó là kẻ thù không đội trời chung. Có như vậy mới chứng tỏ được bản lĩnh của mình, không yếu thế, không hèn mọn, không nhu nhược và ngu dốt. Cái tâm háo thắng nó sinh ra suy nghĩ ấy.
Trong Kinh Tứ Thập Nhị Chương, Đức Phật có dạy: “Khi bị kẻ xấu quấy phá, nhục mạ hãy cố nín lặng như người đem lễ vật biếu người khác, họ không nhận, thì lễ vật ấy được trả lại. Cũng như người ngửa mặt nhổ bọt lên trời, bọt chẳng tới trời, trái lại rơi vào mặt mình…”.
Học cách nín lặng không có nghĩa là ta đánh mất “mình”, sợ người khác đánh giá mình non kém, mà nín thinh để trả lại món quà cho người đang phỉ báng ta. Sự háo thắng nó được thể hiện rất rõ khi ta tìm mọi cách để trả thù cho những gì được gọi là “nợ”. Đó là cách suy nghĩ không sáng suốt và thiếu tích cực.Cho dù được tán thán hay bị phê phán thì chúng ta cũng hoan hỷ xem xét kỹ lưỡng, phân tích đúng sai, để từ đó rút ra cho mình những điều phù hợp nhất cho bản thân.
Bởi lẽ người thầy vĩ đại nhất của một con người không ai khác chính là bản thân mình. Không ai có thể yêu cầu, bắt buộc chúng ta thay đổi nếu điều đó ta thấy không phù hợp và cần thiết. Vì vậy, mỗi cá nhân phải tự học cách thay đổi, hoàn thiện, cải biên, làm mới mình, khi được “soi” vào những tấm gương lớn hơn.
Trong cuốn “Chê và Bị Chê” tác giả Trần Xuân Tuyết đã viết thế này: “Nếu vừa bị chê, chúng ta đã đỏ mặt tía tai là bản lãnh chúng ta còn thật kém cỏi, không bao giờ có được “bạn hiền”. Vừa bị chê, đã sợ sệt, là nhu nhược, khó lòng đi xa trên con đường sáng tạo cho đời cũng như cho chính bản thân. Bị chê, nhưng lạnh lùng không tiếp thu, xem xét lại mình, là khinh mạn, kiêu căng, là phản bội lại chính mình. Bị chê, vờ vịt nhận thiếu sót cho đẹp lòng người chê là giả dối. Những người bảo thủ và tự đại, những người hống hách và độc đoán, những người dốt nát mà hợm hĩnh, thường ít có khả năng chịu đựng được lời chê”. Một quan điểm đúng đắn ở mọi thời đại.
Chê người khác đã là một việc khó nhưng có đủ bản lĩnh, tầm vóc để đón nhận lời chê còn khó hơn. Hãy bình tĩnh lắng nghe và đi vào chi tiết từng câu nói của người chê, trong lúc ấy gần như tâm chúng ta bớt loạn và không thốt ra những lời vô nghĩa. Đừng để cảm xúc đưa mình tới suy nghĩ rằng mình đang bị lấn át hay cảm giác bị ức chế, mà hãy tìm trong mỗi câu chỉ trích một điều đúng mà bản thân chúng ta cần thay đổi.Cho dù thế nào đi chăng nữa, thì chúng ta cũng không nên lo lắng người khác đang nghĩ gì về chúng ta. Nếu cứ chăm chăm như vậy, chúng ta sẽ bị người khác kiểm soát xúc cảm và bị phụ thuộc vào lời nói cũng như hành động của họ.
Hãy dần từ bỏ những đánh giá bên ngoài, chọn lọc thông tin cần thiết, tìm cho mình những người bạn chân thành, vì chỉ có những người bạn chân thành mới cho ta sự tin cậy để ta lắng nghe và sửa đổi. Từ đó, chúng ta sẽ nhìn nhận và đánh giá mọi việc, sẽ bớt quan tâm tới những đánh giá từ bên ngoài. Đừng bao biến mình thành kẻ bất cần, không muốn nghe lời chỉ trích, dù cho nó có giá trị thật sự.
Cho dù là vô tình hay hữu ý mà chúng ta phải nghe những lời nhận xét thiếu căn nguyên thì cũng nhẹ nhàng bước qua nó và từ bỏ ý định đi tìm lí do tạ sao như vậy. Khi tâm an thì tất cả mọi thứ đều an. Hãy nghĩ đến những gì viên mãn mà chúng ta đang có và hãy vui vì điều ấy.
Ở đời này, việc giữ một tâm thế bình ổn trước những lời khen chê, hay những lời nhận xét gay gắt, hoặc những lời bình phẩm không hề đơn giản. Tất cả đều cần có thời gian và sự kiên trì, nhẫn nhịn và biết lắng nghe trong mọi trường hợp mọi hoàn cảnh sẽ giúp chúng Ta thành đạt hơn.
T.H
Đã là con người không ai muốn mình là trò hề, là con rối trong mắt người khác. Một lời chỉ trích không có gì để lên án, nếu nó được góp ý với thái độ chân thành và không gian phù hợp. Nhưng vì cái tôi, cái ngã của chúng ta quá lớn nên khó chấp nhận lời góp ý từ người xung quanh.Nếu được khen hẳn nhiên chúng ta sẽ đón nhận với thái độ vui mừng, hớn hở, sung sướng tuy nhiên không phải lời khen nào cũng đúng và đáng để hãnh diện nếu nó không kèm theo một hành động cụ thể tương thích.
Tâm lý chung của con người là thích được khen hơn là chê, vì nghe những lời khen dễ hơn, lọt tai hơn, cảm xúc thăng hoa hơn, v.v… nhưng sống ở cõi Ta bà này, làm sao ta có thể luôn luôn đúng, vì thế nó phải có đúng có sai, có công bằng và thiếu công bằng, có ưu thì phải có khuyết, có khen ắt phải có chê.
Nhưng chê thế nào, cách chê người khác ra sao đó là một điều khó. Khen chê cũng là một nghệ thuật. Người chê được ví von như một nghệ sĩ biểu diễn trong bóng đêm nhưng bắt buộc phải truyền tải được cái hồn cho khán giả, như vậy có nghĩa là gì? Người chê phải có một trải nghiệm sâu sắc, kiến thức uyên thâm, giao tiếp tốt, hiểu lòng người, đặc biệt phải có cái tâm “thẳng” không cong quẹo. Có như vậy thì mới chê đúng, khen đúng đối tượng. Còn người bị phê phán giống như một người thợ mới vào nghề, làm thế nào để chứng tỏ khả năng, năng lực làm việc, bản lĩnh trong mọi tình huống, để đón nhận tất cả những gì đang diễn ra bên ngoài với vô vàn những điều không như ý muốn.
Chúng ta cùng nhau quay lại thời Đức Phật còn tại thế. Một hôm, Đức Phật và chúng Tỳ kheo đi trên con đường giữa Ratãgahã và Nalandã. Ði sau là tu sĩ ngoại đạo Suppiyo và một đệ tử là Brahmadatta. Suppiyo dùng vô số phương tiện hủy báng Phật, hủy báng Pháp, hủy báng Tăng. Trái lại, thanh niên Brahmadatta dùng vô số phương tiện tán thán Phật, tán thán Pháp, tán thán Tăng.
Khi đêm vừa tàn, chúng Tỳ kheo đem sự việc trên bàn luận với nhau. Ðức Phật đi đến, sau khi biết tự sự Ngài dạy rằng:
“Này các Tỳ kheo, nếu có người hủy báng ta, hủy báng Pháp, hủy báng Tăng, các ngươi chớ vì vậy sanh lòng căm phẩn, tức tối, tâm sinh phiền muộn…”
“Này các Tỳ kheo, nếu có người tán thán ta, tán thán Pháp, tán thán Tăng, thời các ngươi không nên hoan hỷ, khoái trá, tâm không nên thích thú…”
Tại sao Đức Phật lại dạy chúng Tỳ kheo như thế, vì Ngài cho rằng khi bị chê trách thì tức giận, buồn phiền, khi được khen ngợi thì vui sướng tột độ, như vậy đều có hại, và không biết chính xác được lời nói của những kẻ ấy đúng hay sai sự thật.
Theo phản xạ tự nhiên của con người, nếu như bị tấn công thì phải chống trả bằng mọi cách, coi đó là kẻ thù không đội trời chung. Có như vậy mới chứng tỏ được bản lĩnh của mình, không yếu thế, không hèn mọn, không nhu nhược và ngu dốt. Cái tâm háo thắng nó sinh ra suy nghĩ ấy.
Trong Kinh Tứ Thập Nhị Chương, Đức Phật có dạy: “Khi bị kẻ xấu quấy phá, nhục mạ hãy cố nín lặng như người đem lễ vật biếu người khác, họ không nhận, thì lễ vật ấy được trả lại. Cũng như người ngửa mặt nhổ bọt lên trời, bọt chẳng tới trời, trái lại rơi vào mặt mình…”.
Học cách nín lặng không có nghĩa là ta đánh mất “mình”, sợ người khác đánh giá mình non kém, mà nín thinh để trả lại món quà cho người đang phỉ báng ta. Sự háo thắng nó được thể hiện rất rõ khi ta tìm mọi cách để trả thù cho những gì được gọi là “nợ”. Đó là cách suy nghĩ không sáng suốt và thiếu tích cực.Cho dù được tán thán hay bị phê phán thì chúng ta cũng hoan hỷ xem xét kỹ lưỡng, phân tích đúng sai, để từ đó rút ra cho mình những điều phù hợp nhất cho bản thân.
Bởi lẽ người thầy vĩ đại nhất của một con người không ai khác chính là bản thân mình. Không ai có thể yêu cầu, bắt buộc chúng ta thay đổi nếu điều đó ta thấy không phù hợp và cần thiết. Vì vậy, mỗi cá nhân phải tự học cách thay đổi, hoàn thiện, cải biên, làm mới mình, khi được “soi” vào những tấm gương lớn hơn.
Trong cuốn “Chê và Bị Chê” tác giả Trần Xuân Tuyết đã viết thế này: “Nếu vừa bị chê, chúng ta đã đỏ mặt tía tai là bản lãnh chúng ta còn thật kém cỏi, không bao giờ có được “bạn hiền”. Vừa bị chê, đã sợ sệt, là nhu nhược, khó lòng đi xa trên con đường sáng tạo cho đời cũng như cho chính bản thân. Bị chê, nhưng lạnh lùng không tiếp thu, xem xét lại mình, là khinh mạn, kiêu căng, là phản bội lại chính mình. Bị chê, vờ vịt nhận thiếu sót cho đẹp lòng người chê là giả dối. Những người bảo thủ và tự đại, những người hống hách và độc đoán, những người dốt nát mà hợm hĩnh, thường ít có khả năng chịu đựng được lời chê”. Một quan điểm đúng đắn ở mọi thời đại.
Chê người khác đã là một việc khó nhưng có đủ bản lĩnh, tầm vóc để đón nhận lời chê còn khó hơn. Hãy bình tĩnh lắng nghe và đi vào chi tiết từng câu nói của người chê, trong lúc ấy gần như tâm chúng ta bớt loạn và không thốt ra những lời vô nghĩa. Đừng để cảm xúc đưa mình tới suy nghĩ rằng mình đang bị lấn át hay cảm giác bị ức chế, mà hãy tìm trong mỗi câu chỉ trích một điều đúng mà bản thân chúng ta cần thay đổi.Cho dù thế nào đi chăng nữa, thì chúng ta cũng không nên lo lắng người khác đang nghĩ gì về chúng ta. Nếu cứ chăm chăm như vậy, chúng ta sẽ bị người khác kiểm soát xúc cảm và bị phụ thuộc vào lời nói cũng như hành động của họ.
Hãy dần từ bỏ những đánh giá bên ngoài, chọn lọc thông tin cần thiết, tìm cho mình những người bạn chân thành, vì chỉ có những người bạn chân thành mới cho ta sự tin cậy để ta lắng nghe và sửa đổi. Từ đó, chúng ta sẽ nhìn nhận và đánh giá mọi việc, sẽ bớt quan tâm tới những đánh giá từ bên ngoài. Đừng bao biến mình thành kẻ bất cần, không muốn nghe lời chỉ trích, dù cho nó có giá trị thật sự.
Cho dù là vô tình hay hữu ý mà chúng ta phải nghe những lời nhận xét thiếu căn nguyên thì cũng nhẹ nhàng bước qua nó và từ bỏ ý định đi tìm lí do tạ sao như vậy. Khi tâm an thì tất cả mọi thứ đều an. Hãy nghĩ đến những gì viên mãn mà chúng ta đang có và hãy vui vì điều ấy.
Ở đời này, việc giữ một tâm thế bình ổn trước những lời khen chê, hay những lời nhận xét gay gắt, hoặc những lời bình phẩm không hề đơn giản. Tất cả đều cần có thời gian và sự kiên trì, nhẫn nhịn và biết lắng nghe trong mọi trường hợp mọi hoàn cảnh sẽ giúp chúng Ta thành đạt hơn.
T.H
