Gia đình là tế bào của xã hội, là môi trường sống quan trọng của mỗi người. Cuộc sống an vui, hạnh phúc trong mái ấm gia đình có ảnh hưởng rất lớn đến mỗi thành viên cũng như toàn xã hội. Trong đó, mối quan hệ tình cảm giữa các thành viên như: ông bà và con cháu, vợ và chồng, cha mẹ và con cái, anh chị em… đóng vai trò quyết định đến niềm an vui, hạnh phúc của mỗi cá nhân và ảnh hưởng sâu sắc đến quan điểm nhận thức, thái độ, hành vi, đời sống tình cảm của nhau. Năm hết Tết đến, trước thềm năm mới hãy đừng để cho mâu thuẫn gia đình trở thành những bất hòa mang hậu quả nghiêm trọng.

    Theo Phật giáo Nếu sự kết nối, truyền thông giữa vợ và chồng, giữa cha mẹ và con cái gặp khó khăn thì mọi người không còn hạnh phúc. Có lẽ vì không hiểu nhau nên trong nhiều gia đình hiện nay, cha con, vợ chồng không nói chuyện được với nhau, không nhìn mặt nhau được. Mỗi khi nghĩ tới người kia là trong mình đầy rẫy những oán hờn, bực bội. Những xung đột, bất hòa, những bi kịch và cả những án mạng đau lòng xảy ra như cơm bữa mà nạn nhân và tội nhân nhiều khi lại là cha-con, vợ- chồng. Đây thực sự là một thực trạng đau lòng đáng báo động.

    Tại sao sự truyền thông kết nối lẫn nhau bị bế tắc và gây nên nhiều mâu thuẫn? Tại vì trong lòng mỗi người có những cái gọi là nội kết. Nội kết là một danh từ Phật giáo, có nghĩa là những nút thắt. Khi người kia nói hay làm một điều gì đó tạo ra nỗi khổ, niềm đau trong lòng mình, mình không biết cách tháo gỡ nên đã để nó trở thành một cái nút thắt. Đó là nội kết, một nội kết khổ đau. Một lúc nào đó, lại tiếp tục thêm nội kết mới trong khi nội kết cũ chưa tháo gỡ được. Cứ như vậy sau nhiều tháng, nhiều năm, mình có quá nhiều nội kết. Có những nội kết do tự mình tạo ra, do sự si mê của mình. Người kia không làm mình khổ mà cứ tưởng rằng họ muốn làm mình khổ. Và có những nội kết do sự vụng về của người kia gây ra. Vậy làm cách nào để gỡ bỏ, chuyển hóa những, mâu thuẫn, nội kết ấy?

    Theo Thiền sư Thích Nhất Hạnh:  Làm mới là một phương pháp tháo gỡ nội kết. Tối thứ bảy hàng tuần, hai vợ chồng, cha con, cả gia đình cần ngồi xuống để làm mới. Ngồi với nhau thành một vòng tròn, im lặng lắng nghe và theo dõi hơi thở để làm lắng dịu tâm và thân. Ở giữa vòng tròn có một bình hoa. Khi mình muốn chia sẻ thì bình hoa đó sẽ được đưa tới trước mặt mình. Mình cầm bông hoa lên và thở ba hơi rồi nói: “Anh ơi! Ngày hôm kia anh nói một câu làm cho em đau, em muốn anh biết điều đó. Em đau lắm! Em không hiểu tại sao anh lại nói một câu như vậy? Câu ấy có thể làm tan vỡ tình nghĩa của chúng ta. Đó là một nội kết mà em đã cất giữ hai ngày rồi. Em đã cố gắng tháo nó mà chưa làm được. Anh giúp em đi! Anh giúp em tháo cái nội kết đó đi. Nếu anh không giúp thì ai giúp em bây giờ. Hãy nói cho em biết tại sao anh đã nói một câu như vậy, anh đã làm một cái điều như vậy…?”. Hãy nói bằng cái giọng khẩn thiết yêu cầu người kia giúp đỡ, không trách móc, không buộc tội. Tại khi mình thương nhau, mình cần đến nhau và khi mình nói như vậy thì người kia sẽ có cơ hội quán chiếu nhìn lại. Nếu người kia thấy rằng mình có lỗi thì xin lỗi. Nếu đó là chuyện hiểu lầm thì sẽ tìm cách cắt nghĩa. Có như vậy mới tháo gỡ được nội kết. Đừng để cho nội kết đó ở lâu trong con người mình. Đó là phương pháp làm mới mỗi tuần. Mình cần phải nắm cho vững pháp môn và mỗi tuần đều thực tập làm mới thì mới giữ được hạnh phúc. Và như thế sẽ không dẫn tới tình trạng không nhìn được mặt nhau, không nói chuyện được với nhau, truyền thông bế tắc.

    Hay giữa cha con cũng vậy. Nếu cha làm khổ con thì con cũng có thể dùng phương pháp ái ngữ để thưa với cha rằng: “Những điều ba nói đã làm cho con đau. Con đã cố gắng trong mấy ngày nay mà không tháo gỡ được. Có thể là con hiểu lầm ý của ba, ba không muốn nói như vậy. Nhưng con nghĩ đi nghĩ lại vẫn chưa thấy được điều đó. Cho nên ba phải giúp con để con có thể nói chuyện được với ba và ba nói chuyện được với con”. Mình không có dùng áp lực, dùng cái quyền hành làm cha để bắt đứa con phải tuyệt đối vâng theo lệnh của mình. Vì làm như vậy sẽ đánh mất truyền thông. Và khi giữa hai cha con không còn truyền thông thì cả hai cha con đều không có hạnh phúc. Con có thể nói ra tất cả những khổ đau trong lòng cùng cha với điều kiện là nói lễ phép. Và cha phải có thì giờ và cho con một cơ hội để nói ra những nỗi khổ niềm đau, để giúp con thấy được sự thật, giúp con đi ra khỏi hiểu lầm. Nếu cha có vụng về, sai sót thì có thể xin lỗi con.

Việc thực tập chánh niệm cũng góp phần không nhỏ trong việc hạn chế những mâu thuẫn, bất hòa trong gia đình, làm cho gia đình ngày thêm đầm ấm, hạnh phúc. Khi có chánh niệm thì sẽ dễ dàng kiểm soát được ý nghĩ, lời nói và hành động của bản thân, không để những ý nghĩ tiêu cực, những lời nói bất hòa, những hành động gây mất lòng người khác phát sinh.

     Thực tập chánh niệm có nghĩa là chúng ta luôn ý thức rõ về bản thân cũng như ngoại cảnh, biết mình đang nghĩ gì, nói gì và làm gì, biết ngoại cảnh đang như thế nào. Với chánh niệm, chúng ta nhìn nhận vấn đề một cách khách quan, như thật, không bị bất kỳ một yếu tố nào chi phối hoặc làm sai lệch sự nhận thức, đánh giá của chúng ta cả.

     Chánh niệm giúp điều chỉnh ba nghiệp thân, miệng, ý của chúng ta theo chiều hướng tích cực, không để cho những ý nghĩ bất thiện có cơ hội lớn mạnh trong tâm để rồi biểu lộ qua lời nói và hạnh động.

     Chánh niệm còn giúp cho mọi người có sự quan tâm và nuôi dưỡng tình thương yêu. Khi tiếp xúc với nhau bằng chánh niệm, chúng ta dễ dàng phát hiện ra người thương cần gì nơi ta, có những vấn đề gì cần giải quyết để xây dựng và giữ vững quan hệ giữa hai người. Như khi cùng nhau đi dạo, bằng năng lực chánh niệm, ta thấy được trong đôi mắt vợ mình có những nét lo âu, ta biết phải nói gì, làm gì, để vợ vơi nhẹ phần nào sự buồn khổ. Đó cũng là một cách san sẻ, vun bón cho hạnh phúc gia đình càng thêm lớn mạnh. Nhờ có chánh niệm mà mình cảm nhận được sự có mặt của người thương và tình cảm của người ấy dành cho mình.

     Người Phât tử cũng có thể thực hành Tứ vô lượng tâm để hóa giải những mâu thuẫn gia đình trước thềm năm mới: từ, bi, hỷ, và xả. Từ có nghĩa là đem đến hạnh phúc cho người khác, làm cho người khác có hạnh phúc. Nếu thương yêu một người nào đó mà không đem đến hạnh phúc cho họ, chỉ làm cho họ thêm khổ đau thì đó không phải là tình thương yêu đích thực. Bi có nghĩa là làm cho người khác vơi bớt khổ đau. Bằng tình thương yêu, chúng ta dùng đủ mọi phương tiện để giúp người khác trút được nỗi khổ đau, bất hạnh. Hỷ có nghĩa là niềm vui. Khi thương yêu nhau, chúng ta cần phải làm sao để cho cả người thương và người được thương đều cảm thấy vui vẻ. Hỷ cũng có thể được hiểu là tùy hỷ, tức chúng ta cảm thấy vui theo niềm vui, hạnh phúc, sự thành đạt của người khác.

     Nếu mọi người biết tu tập tâm hỷ, tùy hỷ, thì sẽ không có chỗ cho lòng ganh tị, đố kỵ. Xả có nghĩa là xả bỏ mọi định kiến, phân biệt, không kỳ thị với bất cứ một ai, không ôm lòng oán hận ai cả. Trong gia đình đôi khi xảy ra bất hòa, mâu thuẫn, nhưng khi chuyện giải quyết xong rồi thì thôi, không phân biệt đối xử với người gây bất hòa, mâu thuẫn với mình nữa, ấy chính là chúng ta đang thực tập tâm xả.

     Để cho gia đình được hạnh phúc, tình thương yêu giữa các thành viên trong gia đình với nhau được thăng hoa, thì tình thương yêu ấy phải hội đủ cả bốn yếu tố từ, bi, hỷ, và xả. Bốn tố chất của tình thương yêu này phải được nuôi dưỡng và thực tập hàng ngày chứ không phải tự nhiên mà có được. Có một điều mà mọi thành viên trong gia đình cần phải ý thức rõ, ấy là khổ đau hay hạnh phúc của mỗi cá nhân trong gia đình đều có ảnh hưởng đến các thành viên khác, nhất là đối với những gia đình Á Đông như ở nước ta, những gia đình mà sự ràng buộc, gắn kết giữa các thành viên khá chặt chẽ.

     Tóm lại, hạnh phúc hay khổ đau không phải là vấn đề của một cá nhân, mà là của cả gia đình. Khi con cái khổ đau thì cha mẹ cũng không thể hạnh phúc, khi cha mẹ bất hòa thì con cái cũng khổ theo. Do vậy, để nuôi lớn được tình thương yêu như thế thì mọi người cần phải thật sự hiểu nhau, cần phải có trí tuệ, sáng suốt để nhìn nhận vấn đề, đánh giá mọi việc và tìm ra giải pháp tích cực nhất cho vấn đề đang phải đối mặt trong gia đình, để cho ngày ngày trong ấm ngoài êm, mỗi ngày đều như ngày đầu xuân năm mới.